Tot we aan 't gaatje zijn

Bioscopen

Toen Columbia Records in 1948 de eerste elpees op vinyl produceerde, was dat de eindstreep van een product dat al bijna twintig jaar in ontwikkeling was. Concurrent RCA Victor bracht in 1930 al een consumentensysteem uit met vinylplaten die op 33-toeren roteerden, in plaats van op 78 toeren, zoals destijds gebruikelijk. Deze Victrolac was afgekeken van de Vitraphone, een geluidsysteem dat in bioscopen werd gebruikt.

Grote flop

Vanwege de recessie tijdens de Grote Depressie flopte het prijzige systeem van RCA Victor, maar ook de plaatverkoop kelderde massaal in die periode: maar liefst 95 procent tussen 1921 en 1933. Er was dus aarzeling om een nieuw systeem op de markt te brengen, al kende het tot dan toe gebruikte bakeliet hoorbare tekortkomingen. Bakeliet was overigens een uitvinding van de Belgische chemicus Leo Baekeland (1863-1944).

Geallieerden

Columbia was onder de indruk van de geluidskwaliteit van RCA Victors Victrolac en startte vlak voor de Tweede Wereldoorlog met een eigen versie. Tijdens de oorlog werden in de VS de eerste elpees geperst voor geallieerde troepen in Europa. De vinylschijven hadden minder ruis dan de bakelietplaten en waren bovendien een stuk lichter. Ook braken vinylalbums minder snel. Beide bedrijven zijn nu eigendom van Sony.

De vijfde van Beethoven

De ambitie van Columbia om langspelers op vinyl te produceren, was om klassieke werken in zijn geheel op een plaatkant te persen. Voorheen werden langere stukken verdeeld over meerdere schijven en gebundeld in een album (daar komt de nog altijd gebruikte term 'album' vandaan). Nu kon ineens de vijfde symfonie van Beethoven op één schijf. De eerste elpees waren dan ook vooral gevuld met klassiekere muziek.

Vinylsingles

RCA Victor zette meteen de tegenaanval in toen Columbia zijn vinylalbums presenteerde. De platenfirma bracht een jaar later ook vinylplaten uit, maar dan op een kleiner formaat (zeven inch) en met een hoger toerental (45 rotaties per minuut). Uiteindelijk werden beide media door het publiek omarmd: de elpee voor albums, de zeven inch-schijven voor singles. Eind jaren 50 werd de productie van de 78-toerenplaat gestaakt.

Conceptalbums

Vooral de opkomende rock-'n'-rollartiesten als Elvis Presley en Jerry Lee Lewis zorgden ervoor dat de jeugd in de jaren 50 massaal overschakelde naar het vinyl. De populariteit van de langspelers kwam pas echt in de tweede helft van het volgende decennium op gang, toen artiesten als The Beatles, Pink Floyd en The Beach Boys hun focus verplaatsten van hitsingles naar diepgaandere muzikale werken en conceptalbums.

Over z'n piek

De vinylverkoop bereikte zijn piek in de jaren 70, met succesverhalen als Rumours van Fleetwood Mac, Bat Out Of Hell van Meat Loaf, Frampton Comes Alive van Peter Frampton, het eerste Greatest Hits-album van Eagles en de soundtracks van de films Saturday Night Fever en Grease. Na een nieuwe recessie slonk de plaatverkoop opnieuw en toen de markt begin jaren 80 weer opkrabbelde, stond de opvolger al klaar: de door Philips ontwikkelde compact-disc.

Nostalgische gevoelens

Begin jaren 90 raakte vinyl uit de gratie en eindigden veel collecties op rommelmarkten of in vochtige kelders. Bij verzamelaars bleven de zwarte plakken populair en ook in het dancecircuit was vinyl nog lange tijd de standaard. Met de digitale revolutie in volle gang, kijken steeds meer mensen (ook veel jongeren) met nostalgische gevoelens naar vinyl en is het zelfs weer helemaal hip. Vorig jaar werd er zelfs een nieuwe hitlijst geíntroduceerd: de Vinyl 50.