Historisch vies luchtje: zo rook de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal

Een vleugje natte hond, zoete parfum en de penetrante geur van lijken in staat van ontbinding. Voeg daar geestelijken, pelgrims en kleurrijke altaren aan toe en je hebt dé microkosmos van de 16e eeuw, namelijk: de kerk. In haar boek ‘De geuren van de kathedraal’ neemt Wendy Wauters je mee naar de tijd waarin de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen het levendige middelpunt van de stad aan de Schelde was. Een plek waar veel mensen samenkwamen om te bidden aan één van de vele altaren. En altaren waren er genoeg volgens Wendy: "De gemiddelde kerk had zo’n 50 tot 70 verschillende altaren. Iedere nis was verdeeld met grote fluwelen doeken vanaf het plafond."

De altaren waren in die tijd vaak kleurrijk met goudkleurige ornamenten, omhangen en versierd met schilderijen van meesters als Rubens of Brueghel. Op die manier werden zoveel mogelijk mensen naar de altaren getrokken. Eigenaren van deze altaren, zoals de organisatie van kleinhandelaars, konden op die manier geld verdienen voor ‘hun’ goede zaak. "Omdat de kerk echt een microkosmos was kwamen stedelingen, broederschappen, handelaren, ambachten allemaal naar de kerk om een eigen altaar in te richten. Eén keer per maand hielden ze daar hun eigen missen", vertelt Wendy.

In de altaren werden ook relieken van katholieke heiligen bewaard. Het bijzonderste reliek was wel een stuk voorhuid van Jezus Christus. Het waardevolle object trok heel veel pelgrims en was daardoor goed voor de kerkelijke omzet. De waarde Christus’ voorhuid daalde echter sterk toen bleek dat er tot wel 21 ‘ware’ voorhuiden in omloop waren in Europa.

Toch moet één van de opvallendste zaken in de kerk van die tijd de geur zijn geweest. Milieuhistorici omschrijven die als de geur van een hoeve. De lucht was afkomstig van pelgrims die vaak lang onderweg waren en niet helemaal fris aankwamen bij de kerk, wierookwalmen en de pislucht van honden. Maar de ergste stank kwam van lijken. “Tot de Franse revolutie was het heel normaal om in en kathedraal begraven te worden", vertelt Wendy. "Stel dat er oorlog of een ziekte uitbraak was, wanneer de hoeveelheid van lichamen de capaciteit van de grafdelvers overstijgt, dekten ze het maar met een klein laagje aarde af. Het volgende lijk kwam er dan toch vaak al aan."

Bekijk hieronder het hele gesprek: