Jazz in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog

We zitten weer zo rond die periode dat we in Nederland extra stilstaan bij de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog. Ook op muzikaal vlak speelde er een hoop en hebben er in Nederland verschuivingen plaatsgevonden. In dit artikel lichten we toe hoe de jazz in Nederland werd weggemoffeld tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Nederland snuffelt aan jazz

Jazz bloeide in Nederland op rond het jaar 1920. In dat jaar tourde de Engelse Mayfair Jazz band door België en Nederland, waardoor het publiek van de Lage Landen voor het eerst kennismaakte met jazzmuziek. Aanvankelijk werd gedacht dat jazz de naam was van een nieuwe dansstijl in plaats van een muziekstijl.

James Meijer's Jazz Band

In Nederland was het dirigent en pianist Leo de la Puente die de leider werd van de eerste professionele jazzband, de James Meijer's Jazz Band. De Amsterdamse dansleraar James Meijer richt deze band in 1920 op, maar niet volgens de originele jazzstandaarden. De bezetting van het orkest bestond uit piano, viool, banjo, fagot en drums. Opvallend genoeg waren er geen blazers bij betrokken, waarschijnlijk omdat er een tekort was aan deze muzikanten. Eind jaren '20 speelde de Nederlandse jazzformatie The Ramblers samen met onder andere Coleman Hawkins. In die periode en het opvolgende decennium speelden ook Cab Colloway en Duke Ellington in Nederland, wat de interesse voor jazz ten goede kwam.

Jazz zonder joden

Aan het begin van de oorlog werd jazzmuziek nog getolereerd door de nazi's. In 1940 waren de Verenigde Staten nog niet in oorlog met Duitsland, dus de muziek werd nog door de vingers gezien. Het Jazzwereldfestival vond in dat jaar nog wel plaats, in het Kurhaus van Scheveningen. Ondanks dat golden wel regels met betrekking tot joden. Onder andere The Ramblers moesten een paar joodse bandleden ontslaan en andere muzikanten inhuren. De muziek werd hierdoor in zekere mate beperkt en ook musici moesten vrezen voor hun levens.

Jazz wordt verboten

Een jaar later veranderde de situatie, wanneer ook de Sovjetunie en de Verenigde Staten de oorlog verklaarden aan Duitsland. In beginsel betekende dit dat muzikanten alleen in bepaalde theaters mochten optreden en dat Engelstalige namen en het uitvoeren van dansen verboden werden. Bands moesten hun naam aanpassen of zelfs opdoeken. The Ramblers werden bijvoorbeeld omgedoopt tot Theo Uden Masman En Zijn Dansorkest. Het werd met de dag erger en er kwam een verbod op het woord 'jazz'. Ook Surinaamse muzikanten werden onderdrukt, omdat ze niet-Ariërs waren. Het kwam erop neer dat alles wat jazz zijn eigen gezicht gaf nu verboden werd. Dat betekende geen eind aan de jazz in Nederland. In het geheim speelden veel bands toch hun muziek, zo ook Surinamer Lex van Spall, Nederlands eerste jazzmuzikant en orkestleider die grote bekendheid verwierf. Desondanks werden velen van hen gedeporteerd en in de Duitse vernietigingskampen vermoord. Sommigen kunnen terecht in Duitsland, waar ze als muzikant verder kunnen werken, zoals Ernst van 't Hoff.

Dutch Swing College Band

De jongens die later de Dutch Swing College Band zouden oprichten waren al tijdens de oorlogsjaren actief. Ze moesten noodgedwongen in het geheim repeteren en waren zelfs te beluisteren tijdens illegale radio-uitzendingen. Op de dag van de bevrijding zelf in Nederland, 5 mei 1945, gaven ze hun eerste optreden tijdens een openluchtconcert in Den Haag. De Dutch Swing College Band zou uitgroeien tot een van de sterkste dixieland-formaties van Europa.

Voor alle artikelen in het dossier over Nederlandse Soul & Jazz, lees je hier verder.