Toen muziek nog een stem had: Nelson Mandela

Voordat we verdergaan met enige duiding, willen we je verzoeken onderstaand filmpje te kijken. Het is 16 april 1990, twee maanden na de vrijlating van Nelson Mandela op 11 februari 1990. Mandela is eregast in het roemruchte Wembley-stadion. Hij loopt het podium op, neemt plaats achter het spreekgestoelte en wil een speech houden. Wat volgt is ruim 6 minuten oorverdovend applaus, gezang en vooral kippenvel.

De wrat Zuid-Afrika

Vanaf 1968 stond Zuid-Afrika er nagenoeg alleen voor in de wereld. Het apartheidsregime, dat grote gelijkenissen vertoonde met de Amerikaanse rassensegregatie, stuitte wereldwijd op zoveel tegenstand dat nagenoeg alle naties Zuid-Afrika links lieten liggen door officiële boycots af te kondigen. Zuid-Afrika was als een vervelend wratje, waar je zo weinig mogelijk aan wilt denken maar op gezette tijden toch onder ogen krijgt. In Zuid-Afrika zelf kwam het African National Congress (ANC) sinds 1912 op voor de belangen voor de zwarte bevolking, waarbij ene Nelson Mandela zich midden jaren veertig aansloot.

Nelson Mandela in 1952 (bron):

Net als Gandhi (in het begin althans)

Mandela begon in 1943 aan zijn studie rechten aan de Universiteit van Witwatersrand in Johannesburg. Al gauw sloot hij zich aan bij het ANC, hoewel hij zichzelf erop voor stond dezelfde vreedzame weg te bewandelen als Mahatma Gandhi (ook wel satyagraha genoemd). In 1953 opende Mandela samen met zijn vriend Oliver Tambo het eerste zwarte advocatenkantoor van Zuid-Afrika, Mandela & Tambo, waarbij ze veel zwarte Zuid-Afrikanen vertegenwoordigden, die het slachtoffer waren van met name politiegeweld. Niet lang daarna nam de blanke overheid de vergunning in van het kantoor en dwong het duo te verhuizen, waardoor hun loopbaan als advocaat de kop in werd gedrukt.

Speer van de Natie

Het duurde niet lang voordat Mandela zich besefte dat de weg van het vreedzame protest niets opleverde. Nadat in 1960 het ANC verboden werd, nam Mandela het heft in eigen hand en stichtte de militaire tak van het ANC, Umkhonto we Sizwe, wat zoveel betekent als Speer van de Natie. Zij pleegden aanslagen op overheidseigendommen en probeerden het regime te saboteren, met als doel een revolutie te ontketenen onder de zwarte bevolking.

In de kalkgroeve

Met dergelijke intenties kun je er donder op zeggen dat je na verloop van tijd in je kraag wordt gevat en monddood wordt gemaakt door de blanke regering. Dat gebeurde in 1964 toen hij levenslang werd verbannen naar de gevangenis op Robbeneiland, waar hij gedwongen werd om te werken in de kalkgroeve en hij recht had op één bezoek of brief per half jaar. Gek genoeg kreeg hij in gevangenschap meer begrip voor de blanke Afrikaners, die volgens hem gewoon doodsbang waren om de zwarte bevolking enige macht te geven, omdat ze dan waarschijnlijk onder de voet zouden worden gelopen.

Barack en Michelle Obama op bezoek in de gevangenis op Robbeneiland (bron):

'Free Nelson Mandela!'

Vanaf de jaren zeventig kwam in de wereld steeds meer protest op gang tegen de inhumane situatie in Zuid-Afrika en de onterechte opsluiting van Nelson Mandela en zijn broeders van het ANC. Het was deze mondiale anti-apartheidsbeweging waarmee muzikant Jerry Dammers in aanraking kwam in de jaren tachtig. Hij was bandlid en liedjesschrijver van de populaire ska-band The Specials (met name bekend door hits als deze en deze) die een vuist wilde maken tegen apartheid. Zodoende schreef hij in 1984 het nummer '(Free) Nelson Mandela', waarbij Stan Campbell de zang voor zijn rekening nam en onder andere Caron Wheeler de backing vocals deed. De track groeide uit tot een wereldhit.

Steve van Zandt doet duit in het zakje

Nagenoeg gelijkertijd ontstond in de Verenigde Staten ook een anti-apartheidsbeweging, aangevoerd door Steve van Zandt, gitarist van Bruce Springsteen (en natuurlijk van The Sopranos en Lillyhammer): United Artists Against Apartheid. Samen met producer Arthur Baker en tientallen artiesten (waaronder Miles Davis, Kool DJ Herc, Grandmaster Melle Mel, Bob Dylan, Herbie Hancock, Ringo Starr, Bob Geldof, David Ruffin, Bobby Womack, Afrika Bambaataa, Kurtis Blow, George Clinton, Keith Richards, Hall & Oates, Jimmy Cliff en Gil Scott-Heron) namen ze het album 'Sun City' op, met als belangrijkste track het gelijknamige 'Sun City').

Anti-apartheidconcerten

Het was in de jaren tachtig niet ongebruikelijk dat een plukje supersterren de handen ineen sloegen om onrecht in de wereld onder de aandacht te brengen. Denk aan Band Aid van Bob Geldof met de monsterhit 'Do They Know It's Christmas' in 1984 en een jaar later het mondiale muziekconcert Live Aid, met die andere kraker: 'We Are The World' voor de hongersnood in Afrika. Jerry Dammers van The Specials op zijn beurt organiseerde in 1986 in het park Clapham Common in Londen het anti-apartheidconcert Freedom Beat. Volgens Dammers waren er 200.000 bezoekers, die keken naar optredens van onder andere Peter Gabriel, Sting, Elvis Costello, Boy George, Sade, Paul Weller en Style Council.

Bekijk hier Style Council en hun versie van Curtis Mayfield's 'Move On Up':

70ste verjaardag tribute in Wembley

Twee jaar later (in 1988) vond wederom een groot concert ter ere van Nelson Mandela plaats, die 70 werd. Het concert was in Wembley stadion, werd uitgezonden in 67 landen en bereikte uiteindelijk 600 miljoen mensen. Het concert werd Freedom Fest genoemd, hoewel politieke statements op het podium in de VS werden gecensureerd. Optredens waren van onder andere Dire Straits, Simple Minds, George Michael, Whitney Houston, Sly and Robbie, Bee Gees, Miriam Makeba, Hugh Masekela, Stevie Wonder en Sting. Hieronder zie je 16 minuten van het concert, met onder andere Stevie Wonder en Whitney Houston op het podium.

De vrijlating

Vandaag (11 februari) is het op de kop af 25 jaar geleden dat Nelson Mandela werd vrijgelaten na 18 jaar gevangenschap. Een siddering ging door de wereld en overal braken feesten uit. Met als één van de hoogtepunten het International Tribute for a Free South Africa concert, waar Mandela dus zelf ook aanwezig was en een speech probeerde te houden, zoals je hierboven kunt zien. Uiteraard mocht Jerry Dammers ook optreden. En zo was er in ieder geval één cirkel rond.

Bron openingsfoto