De geboorte van de vinylsingle

De geschiedenis van de vinylsingle is lang en gecompliceerd, maar zit boordevol leuke weetjes. Voordat de vinylsingle op 31 maart 1949 op de markt komt, zijn schellakplaten de norm; zware zwarte schijven, 25 centimeter in doorsnee, die erg breekbaar zijn. De geluidskwaliteit is niet geweldig, dus de plaat moet op 78 toeren per minuut draaien om het goed te laten klinken. Dan heb je alsnog maar drie minuten aan muziek van je favoriete swingorkest of variétézanger.

Directe voorloper van vinyl

Vanwege alle gebreken van schellak, wordt er volop geëxperimenteerd door platenmaatschappij RCA Victor, tegenwoordig onderdeel van Sony. In 1931 al brengen zij langspeelplaten uit, Vitrolac genaamd, gemaakt van een soort plastic. Ze hebben hetzelfde formaat van latere vinylelpees. Vanwege de Grote Depressie en het gebrek aan goedkope apparatuur om deze lichtere en hoorbaar betere schijven af te spelen, verdwijnen deze platen alweer snel van de markt.

Hier hoor je hoe dat klonk in 1931:

Vinyl in de oorlog

Deze plastic schijven, een mix van vinylite en formvar, vindt een niche bij radiostations. Reclames werden voorheen op schellakplaten geperst, maar er kunnen maar weinig reclameboodschappen op zo’n dikke plak en ze sneuvelen vaak. Wanneer in de Tweede Wereldoorlog de grondstof voor schellak zeldzamer wordt, is dat nog een reden om platen op dit materiaal te persen. Toch is dat vroege vinyl anders dan we het nu kennen, met bredere groeven en een speelduur van maximaal tien minuten.

Een opname van Frank Sinatra op proto-vinyl (1943)

Vinylsingles op 33 toeren

Na de oorlog proberen platenmaatschappijen opnieuw om van schellak over te stappen naar het veel goedkopere en betere vinyl. Nu met meer succes. Columbia Records, ook al jaren onderdeel van Sony, brengt in 1948 de moderne langspeelplaat uit met microgroeven. Het idee is dat een volledige symfonie op deze albums past. Tegelijkertijd brengt Columbia ook vinylsingles uit, die hetzelfde toerental hebben als hun elpees: 33 toeren per minuut.

Groot gat versus klein gat

Concurrent RCA Victor, dat in 1931 al met Vitrolac experimenteerde, zet de tegenaanval in. Ze zien weinig heil in elpees, maar wel in vinylsingles. Omdat ze geen vergoeding aan Columbia willen betalen voor het patent op de microgroeven, ontwikkelen ze zelf een vinylsingle, die draait op 45 toeren per minuut. Aanvankelijk passen ze alleen op platenspelers van RCA Victor, wat het grote gat in vinylsingles verklaart ten opzichte van het kleine gat in elpees.

YouTuber Techmoan gaat dieper in op de verschillen:

Gekleurd vinyl

De eerste zeven vinylsingles die RCA Victor in maart 1949 uitbrengt zijn elk in een ander muziekgenre en elke single heeft gekleurd vinyl. Dat is zelfs de standaard voor ze overgaan op zwart vinyl. Een van die eerste zeven singles is een heruitgave van de blueskraker That’s All Right van Arthur “Big Boy” Crudup. Een cover daarvan is vijf jaar later de doorbraaksingle van nieuwkomer Elvis Presley.

Een van de eerste zeven vinylsingles uit maart 1949:

Heropleving vinyl

Hoewel de vinylsingle die RCA Victor in 1949 introduceert de 33-toerensingle van Columbia uit de markt drukt, wordt Columbia’s langspeelplaat wél een succes. Platenspelers worden zo uitgerust dat ze beide formaten kunnen afspelen. In de jaren negentig verdwijnt vinyl ten faveure van de compact disc, ontwikkeld door Philips en Sony. In 2020 wordt er in Nederland wederom meer vinyl verkocht dan cd’s. De nostalgie die kleeft aan die zwarte ronde schijven is immers niet te vervangen.

Aflevering 3 van Wouter Over De Toeren:

Vinyl Friday

Meer vinyl horen? Luister dan naar Vinyl Friday met Wouter van der Goes, elke vrijdagavond van 18:00 tot 20:00 uur op NPO Radio 2.

Foto omslag: ANP